Што рабіць, калі вучань 4-га ці 5-га класа, а магчыма, і ў больш старэйшым узросце чытае па складах (па складах)? Якія прыёмы выкарыстоўваць у працы з дзіцем школьнага ўзросту, у якога сам працэс чытання выклікае раздражненне, а часам і агіду?
Як жа выпрацаваць цікавасць да чытання і ўдасканальваць тэхніку чытання?
У гэтым артыкуле гаворка пойдзе пра сістэму мер, неабходных для пераадолення цяжкасцяў чытання. Гэта вельмі сур'ёзная праблема і павінна яна вырашацца комплексна. Хоць за доўгі час існавання чалавецтва і было распрацавана вялікая колькасць розных тэхнік, тэхналогій, методык па фарміраванні і ўдасканаленні навыку чытання, па выпрацоўцы цікавасці да чытання, гэтая праблема застаецца актуальнай і на сучасным этапе развіцця грамадства. Нават пры разнастайных падыходах да яе вырашэння і настаўніку, і аднаму з бацькоў часам бывае вельмі цяжка навучыць дзіця бегла чытаць і ўсведамляць прачытанае, выпрацаваць сталы інтарэс да чытання і патрэба ў самастойным чытанні, прышчапіць да яго каханне.
Існуе мноства прычын, па якіх вучань 4-га ці 5-га класа, а магчыма, і ў больш старэйшым узросце чытае па складах. Каб іх выявіць і вызначыць характар цяжкасцяў, наяўных у дзіцяці, неабходна правесці папярэдняе абследаванне навыкаў чытання школьніка з улікам яго узроставых, індывідуальна-тыпалагічных асаблівасцяў, а таксама магчымасцяў чытання. Вось некалькі агульных прыёмаў, якія дапамогуць школьніку пераадолець цяжкасці чытання.
Каб навучыцца чытаць бегла, трэба, па-першае, імкнуцца ўспрымаць словы цалкам (пра гэта будзе расказана далей), а па-другое, задзейнічаць у рабоце як мага больш разумовых аперацый.
Вось, да прыкладу, дзейсны прыём, распрацаваны метадыстам, педагогам-псіхолагам і выкладчыкам логікі Паповай Таццянай Аркадзьеўна. Алгарытм такі.
Прачытайце школьніку некалькі цікавых хуткамовак і папытаеце выбраць адну ўпадабаную. Няхай ён сам запіша яе вельмі выразна на паперы пад вашу дыктоўку друкаванымі літарамі і некалькі разоў прачытае ўслых. Пасля таго, як дзіця пачне выразна і бегла чытаць прапанова (хай нават на гэта сыдзе нямала часу), папытаеце яго па памяці вымавіць гэтую скорагаворкай ўголас як можна выразней і хутчэй (і на гэтую працу часу шкадаваць не варта), а затым запісаць яе самастойна на лісточку так, каб кожнае слова падзялілася на склады (лепш надрукаваць на белай паперы, каб вельмі добра было відаць).
Напрыклад: У пе-ра-пе-ла і пе-ра-спяваў- кі 5 пе-ра-пе-лят.
Цярпліва і добразычліва дапамажыце дзіцяці, калі той не справится.Потом папытаеце прачытаць гэты выраз спачатку павольна, потым усё хутчэй і хутчэй. Калі прапанова будзе Прачытана хутка і дакладна, адкладзеце гэтую працу на некалькі хвілін, а затым папытаеце прачытаць зноў.
І гэтак жа неабходна паступіць спачатку з іншымі скорагаворкі, а затым і з любымі прапановамі.
Карысна выконваць наступныя практыкаванні (падобных практыкаванняў вельмі шмат):
- чытаць перавернутыя словы, чытаць люстраным адлюстраваннем слова (усе словы лепш друкаваць), напрыклад:
- ўстаўляць у словы прапушчаныя літары замест рысачак, напрыклад: др-в- (дрэва) , -р-н - ца (крыніца) і т. п.
вырашаць анаграмы. Прапануйце дзіцяці пасля працы з анаграмы такі тэкст:
Вельмі добра спрыяюць як развіццю мовы, так і ўдасканаленні тэхнікі чытання спевы і дэкламацыя. Дапамажыце дзіцяці разняволіцца, адчуць сябе артыстам.
Варта заўсёды памятаць пра цярплівасьці і пра тое, што здольнасці значна лягчэй развіваюцца ў эмацыйна-спрыяльнай абстаноўцы . Вельмі важна школьніку пастаянна адчуваць псіхалагічную падтрымку настаўнікаў, чуць слова ўхвалы, бачыць іх добразычлівыя асобы і ўсведамляць, што ён будзе прыняты імі з любымі сваімі індывідуальнымі асаблівасцямі і недахопамі. У працы з дзіцем пастаянна павінны прысутнічаць пазітыўныя падмацавання, а негатыўных (забароны, вымовы) быць не павінна зусім. Тады школьнік засяродзіцца на тым, што неабходна зрабіць, а не на дапушчаных памылках і няўдачах, і яго ўвесь час будуць суправаджаць вера ва ўласныя сілы і поспех.
Усе заняткі павінны быць арганізаваны так, каб дзіця не адчуваў гвалту, а атрымліваў ад іх задавальненне.
Працуючы з дзіцем, ні ў якім разе нельга спяшацца. М.М.Безруких пастаянна перасцерагае бацькоў і выхавальнікаў, сцвярджаючы, што «фарсіраванае навучанне не столькі павялічвае тэмп дзейнасці, колькі запавольвае яго і парушае механізмы фарміравання навыку».
Таксама трэба памятаць і пра тое, што праца па ўдасканаленні тэхнікі чытання павінна праводзіцца не толькі над тэхнікай чытання, але і над разуменнем зместу прачытанага.
Добра было б уключыць у працу па ўдасканаленні тэхнікі чытання спецыяльныя размінкі. Напрыклад, такія: (Праблемы фарміравання і развіцця навыку чытання малодшых школьнікаў і некаторыя шляхі іх рашэння).
У інтэрнэце маюцца розныя тэхнікі скорочтения, некаторыя з якіх мэтазгодна ўжываць у працы са школьнікамі. Вось тэхніка, у аснове якой ляжыць праца з карткамі. Метад такой работы заключаецца ў паслядоўным паказе слоў, напісаных на картцы друкаванымі літарамі буйным шрыфтам. Гэты метад дазваляе прыкметна павялічыць хуткасць чытання за кошт выключэння руху вачэй па радку. Акрамя таго, хуткая падача слоў спрыяе падаўленьня прагаворванне слоў пра сябе, што таксама павялічвае хуткасць чытання.
Фарміраванне і далейшае развіццё навыку чытання павінна адбывацца ў эмацыйна спрыяльнай абстаноўцы, з ужываннем спосабаў выпрацоўкі і стымулявання цікавасці да чытання, з правядзеннем мерапрыемстваў (як школьных, так і ў коле сям'і) па падтрымцы і прапагандзе чытання.
Неад'емнай часткай гэтай працы павінна стаць:
- развіццё увагі, памяці, ўяўлення, прамовы, творчых здольнасцей;
- выхаванне пазнавальнага цікавасці, самастойнасці, працавітасці, арганізаванасці асобы;
- стымуляванне пазнавальнага цікавасці школьніка, пашырэнне яго кругагляду;
- фарміраванне камунікатыўных уменняў і інш
Каб школьнік навучыўся бегла чытаць і пры гэтым ўнікаць у сутнасць прачытанага матэрыялу, аналізаваць тэкст ды яшчэ эфектыўна яго засвойваць, неабходна спачатку выпрацаваць ў яго ўстойлівы цікавасць да чытання і патрэба ў ім, а потым уменне разумець сэнс тэкставай інфармацыі, распазнаваць яе.
Дзейсны прыём , які спрыяе выпрацоўцы цікавасці да чытання ў малодшага школьніка,-перапыніць расказ або чытанне на самым цікавым для дзіцяці моманце пад якім-небудзь падставай і прапанаваць таго дачытаць самастойна . Практыка паказвае, што прыём працуе бездакорна.
Яшчэ адзін прыём, які выпрацоўвае да таго ж і патрэба ў чытанні - складаць і публікаваць ўласныя гісторыі пад сваім імем.
Удзел у розных літаратурных конкурсах таксама абавязкова прынясе свой плён.
Велізарную ролю ў выхаванні культуры чытання школьніка гуляюць бацькі і педагогі. Калі чалавек, які карыстаецца ў дзіцяці аўтарытэтам (а такім у малодшых школьнікаў з'яўляецца і бацька, і настаўнік) увесь час дэманструе беражлівыя, трапяткое стаўленне да кніг, да чытання, шчыра і эмацыянальна выказвае захапленне, дзеліцца уражаннем і заклікае да абмеркавання прачытанага, - рэдкі дзіця ня заразіцца чытаннем.
Самы бяспройгрышны прыём фарміравання цікавасці да чытання ў школьніка любога ўзросту-выявіць яго схільнасці і ненадакучліва прапаноўваць яму спачатку невялікія гісторыі ці артыкулы на цікавую для яго тэму, а затым тэкст большага аб'ёму і не моцна прывязаны да каханай тэме.
Для фарміравання патрэбнасці ў чытанні неабходна перад школьнікам ставіць такія задачы і мадэляваць такія праблемныя сітуацыі, рашэнне якіх ён знаходзіў бы на старонках спачатку прапанаваных дарослымі кніг і нават, магчыма, пры ўдзеле настаўнікаў, а затым цалкам самастойна.
Поспехаў!
(Па матэрыялах сайта "Займальная педагогіка№)